上篇
观天之道，执天之行，尽矣。
性命之道，一天道也。天之道，阴阳之道耳。修道者能知天道之奥妙，而神明默运，窃阴阳之气，夺造化之权，可以长生不死，可以无生无死，然其最要处，则在能 观能执耳。何谓观？格物致知之为观，极深研几之为观，心知神会之为观，回光返照之为观，不隐不瞒之为观；何谓执？专心致志之为执，身体力行之为执，愈久愈 力之为执，无过不及之为执，始终如一之为执。观天道，无为之功，顿悟也，所以了性；执天行，有为之学，渐修也，所以了命。能观能执，用阴阳之道以脱阴阳， 依世间法而出世间，性命俱了，心法两忘，超出天地，永劫长存，只此二句，即是成仙成佛之天梯，为圣为贤之大道，外此者，皆是旁门曲径，邪说淫辞，故曰尽 矣。
Thiên Thượng
Quán thiên chi đạo, chấp thiên chi hành, tận hĩ.
Tìm hiểu đạo trời, tu luyện theo sự vận hành của trời, chỉ thế thôi.
Đạo về tính mệnh tức đạo của trời. Đạo của trời là đạo của âm dương. Người tu luyện hiểu được sự huyền diệu sâu kín của đạo trời thì thần minh lặng lẽ vận hành, chiếm lấy khí âm dương, đọat quyền tạo hóa, có thể trường sinh bất tử, có thể không sinh ra không chết đi. Nhưng chỗ tối quan trọng của nó là có thể quán và có thể chấp. Thế nào là quán? Cách vật trí tri (nghiên cứu đến nơi đến chốn nguyên lý của sự vật để có sự hiểu biết) đó gọi là quán. Thế nào là chấp? Chuyên tâm dốc chí gọi là chấp, dốc tòan bộ sức lực thực hiện gọi là chấp, càng lâu càng mạnh mẽ gọi là chấp. Quán thiên đạo là công phu vô vi, là sự đốn ngộ nhằm triệt để nắm được tính; chấp thiên hành là sự học hỏi hữu vi, dần tu thành, nhằm thấu triệt mệnh. Quán được, chấp được, dùng đạo âm dương thóat khỏi âm dương, dựa vao thế gian pháp mà thóat khỏi thế gian, tính mệnh đều nắm cả, tâm và pháp đều quên đi, vượt khỏi trời đất, muôn kiếp trường tồn. Chỉ hai câu này mà làm thành thang trời giúp thành tiên thành Phật, đó là đạo để trở thành thánh nhân, hiền nhân. Ngòai nó ra tất cả đều là tà thuyết, nên nói là “tận (hết)”.
天有五贼，见之者昌。
五贼者，金木水火土也。天以阴阳五行化生万物，气以成形，而人即受此气以生以长，但自阳极生阴，先天入於后天，五行不能和合，自相贼害，各一其性，木以金 为贼，金以火为贼，火以水为贼，水以土为贼，土以木为贼，是谓天之五贼也。惟此五贼，百姓日用而不知，顺行其气，以故生而死，死而生，生死不已。若有见之 者，逆施造化，颠倒五行，金本克木，木反因之而成器；木本克土，土反因之而生荣；土本克水，水反因之而不泛；水本克火，火反因之而不燥；火本克金，金反因 之而生明；克中有生，五贼转而为五宝，一气混然，还元返本，岂不昌乎！
Thiên hữu ngũ tặc, kiến chi giả xương
Trời có năm mối giặc, nhận ra nó thì tốt đẹp.
Ngũ tặc là kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. trời dùng âm dương ngũ hành biến hóa sinh ra vạn vật, lấy khí làm thành hình, nên con người nhờ thọ nhận khí này mà sinh ra và lớn lên. Nhưng dương cực thì sinh âm, tiên thiên nhập vao hậu thiên, ngũ hành không thể hòa hợp, tự tương hại lẫn nhau, mỗi thứ một tính. Mộc xem kim là giặc, kim xem hỏa là giặc, hỏa xem thủy là giặc, thủy xem thổ là giặc, đây gọi là năm mối giặc (ngũ tặc) của trời. Năm mối giặc này thường ngay trăm họ đều dùng đến mà không biết, cứ thuận theo khí của nó nên sinh rồi tử, tử rồi sinh, sinh tử không ngừng. Nếu có người nhận ra nó, chuyển nghịch tạo hóa, điên đảo ngũ hành thì: kim vốn khắc mộc, mộc ngược lại nhờ nó mà lớn mạnh; mộc vốn khắc thổ, thổ ngược lại nhờ nó mà màu mỡ; thổ vốn khắc thủy, thủy ngược lại nhờ nó mà không lan tràn; thủy vốn khắc hỏa, hỏa ngược lại nhờ nó mà không khô nóng; hỏa vốn khắc kim, kim ngược lại nhờ nó mà phát sáng. Trong khắc có sinh, ngũ tặc chuyển thành ngũ báu (năm thứ quý báu), nhất khí hỗn độn, hòan nguyên phản bản, đó không phải là điều tốt đẹp ư!
五贼在心，施行于天。宇宙在乎手，万化生乎身。
人秉五行之气而生身，身中即具五行之气。然心者身之主，
身者心之室，五贼在身，实在心也。但心有人心道心之分；人心用事，则五贼发而为喜怒哀乐欲之五物；道心用事，则五贼变而为仁义礼智信之五德。若能观天而明 五行之消息，以道心为运用，一步一趋，尽出於天而不由人，宇宙虽大，如在手掌之中；万化虽多，不出一身之内；攒五行而合四象，以了性命，可不难矣。
Ngũ tặc tại tâm, thi hành vu thiên. Vũ trụ tại hồ thủ, vạn hóa sinh hồ thân
Năm mối giặc nằm ở tâm, thi hành nơi trời. vũ trụ trong bàn tay, vạn sự biết hóa sinh nơi thân.
Con người nhận lấy khí của ngũ hành mà sinh ra thân, trong thân đã sẵn có khí ngũ hành. Nhưng tâm là chủ của thân, thân là nhà của tâm, ngũ tặc ở nơi thân mà thật ra là ở nơi tâm. Nhưng tâm có phân biệt nhân tâm và đạo tâm. Nhân tâm toan tính sự việc thì ngũ tặc sinh ra thành ngũ vật: vui, buồn, mừng, giận và thích muốn; đạo tâm họat động thì ngũ tặc biến thành ngũ đức: nhân, nghĩa, lễ, trí, tín. Nếu có thể “quán thiên” mà rõ được chân tướng của ngũ hành, vận dụng đạo tâm từng bước tiến tới, cuối cùng ra khỏi trời mà không cầu nhờ người nào khác, vũ trụ tuy lớn mà như nằm trong lòng bàn tay; muôn sự chuyển hóa tuy là nhiều nhưng không ở ngòai thân. hội tụ ngũ hành, hòa hợp tứ tượng, thì việc nắm tòan bộ tính mệnh cũng không khó gì. Thế gian pháp là các pháp của thế gian. Đó là những sự nghiệp giả tạm nơi cõi thế gian như: sự nghiệp làm quan, sự nghiệp kinh doanh… để mưu cầu đời sống vật chất được đầy đủ.
Trích Kinh âm Phù ; Năm thứ sáu niên hiệu Gia Khánh nhà Thanh
(năm Tân Dậu) ngày Đông chí – Ngộ Nguyên tử tự viết nơi am thẩt
