Đức Chí-Tôn hay Đức Ngọc-Hoàng Thượng-Đế.
Tín-ngưỡng của Cao-đài giáo tôn thờ một Đấng tối-cao, toàn-năng, toàn-thiện đã tạo-lập nên vũ-trụ và vạn-hửu chúng-sanh, gọi là Đức Chí-Tôn hay Đức Ngọc-Hoàng Thượng-Đế.
Người tín-đồ Cao-Đài được mặc-khải rằng Thượng-Đế từ hư-vô mà có, bất-sanh bất-diệt, vô-thỉ vô-chung. Ngài là Đấng tự có, hằng có và hằng còn, Ngài luôn hiện-hữu trong không-gian vô-biên và thời-gian vô-cùng. Về điểm này Thánh-giáo Đức Chí-Tôn dạy rằng : "Thầy đã nói với các con rằng :
Khi chưa có chi trong càn-khôn thế-giới, thì khí hư-vô sanh ra có một Thầy, ngôi của Thầy là Thái-cực, Thầy phân Thái-cực ra Lưỡng-nghi, Lưỡng-nghi sanh Tứ-tượng, Tứ-tượng biến Bát-quái, Bát-quái biến-hóa vô-cùng mà tạo lập Càn-khôn thế-giới. (Thánh ngôn hiệp tuyển / quyển 2/ trang 61).
Câu Thánh-ngôn này theo Ngài Tiếp-Pháp Trương văn Tràng đã giãi nghiõa như sau:"Theo bài Thánh-ngôn nầy mà suy, chúng ta hiểu như vầy: Thoạt kỳ thủy, Khí Hư-vô sanh có một Đức Chí-Tôn và Thái-cực. Kế đó Ngài ngự trên Ngôi Thái-Cực và điều-khiển Thái-Cực sanh ra Âm Dương. Từ đó về sau Lưỡng-Nghi cứ biến hóa mà tạo thiên lập địa (Trich Giáo-lý Đại-Đạo Tam-Kỳ Phổ-Độ/Tiếp Pháp Trương-văn-Tràng).
Thượng-Đế đã dạy rằng : chính Ngài đã tạo-lập nên vũ-trụ vạn-hữu, Ngài đã ban cho chúng-sanh sự sống và tấn-hóa, và Ngài còn cho biết rõ tuần-tự của sự tạo-dựng và sinh-hóa ấy như sau :"Khai thiên địa vốn Thầy, sanh Tiên, Phật cũng Thầy, Thầy đã nói một chơn-thần mà biến ra càn-khôn thế-giới và cả nhơn loại. Thầy là chư Phật, chư Phật là Thầy.
"Các con là chư Phật, chư Phật là các con.
"Có Thầy mới có các con, có các con rồi mới có chư Thần Thánh Tiên Phật.. (TNHT/QI/trang 48).
-
"... Thầy phân tánh Thầy mà sanh ra vạn-vật là : vật-chất, thảo-mộc, côn-trùng, thú-cầm, gọi là chúng-sanh.
"Các con đủ hiểu rằng :
"Chi chi hửu sanh cũng do bởi chơn-linh Thầy mà ra, hễ có sống ắt có Thầy, Thầy là Cha của sự sống ...
" Cái sống của cả chúng-sanh, Thầy phân-phát khắp càn-khôn thế giới ... (Thánh-ngôn hiệp-tuyển/ Quyển 2/ Trang 62).
Theo Thánh-ngôn trích-dẫn trên thì Ngài chính là Đâùng Tạo-Hóa đã ban cho chúng-sanh sự sống, sự sống này không chỉ có nơi hành-tinh chúng ta, mà sự sống còn có trên khắp vũ-trụ, đây là một điều mang tính-chất thiên-khải mới mẻ mà Đức Chí-Tôn đã hé mở cho loài người biết từ khi mới khai Đạo, điều mà khoa-học hiện-nay đã căn-cứ vào một vài dữ-kiện mới thăm dò được đã phỏng- đoán rằng có thể có sự sống ở ngoài hành-tinh chúng ta.
Thượng-Đế còn cho biết thân-phận con người rất cao-trọng, vì con người có thể trở thành Phật, trở thành Thượng-Đế. Sự tương-quan giữa nhân-loại với Thần Thánh, Tiên, Phật và với Thượng-Đế, cũng đã được Ngài dạy rằng :
-
"... Một chơn-thần Thầy mà sanh-hóa thêm chư Phật, chư Tiên, chư Thánh, chư Thần và toàn cả nhơn-loại, nên chi các con là Thầy, Thầy là các con (TNHT/QI/trng 30),
Trong Thánh-kinh Cựu-ước có nói rằng Thượng-Đế sáng-tạo nên con người theo hình tượng của Ngài, nên có người đã suy ra là hình-ảnh của Thượng-Đế giống như con người; trong Cao-Đài giáo đã giải rõ thêm vấn-đề này trong kinh Thiên-đạo như sau :
"Đại Từ-phụ từ-bi tạo-hóa,
Tượng mãnh thân giống cả càn- khôn.
Vẹn toàn đủ xác đủ hồn,
Xoay cơ chuyển-thế bảo-tồn vạn-linh.
(Kinh Tắm Thánh/ giòng 5-8).
Chúng ta không có thể kết-luận một cách cẩu-thả rằng Thượng-Đế là một thể xác hửu sanh hửu diệt như con người, thậm-chí có tình-cảm tư-dục như con người, mà phải hiểu rằng con người là hiện-thân của bản-thể và quyền-năng của Thượng-Đế, bản-nguyên của đại vũ-trụ do Thượng-Đế tạo-dựng, thì con người cũng được Thượng-Đế tạo dựng theo cái khuôn-linh mẫu-mực đó, nên con người được gọi là tiểu vũ-trụ. Con người lại có đủ cả xác lẫn hồn và cũng đủ quyền-năng, xoay cơ chuyển thế, thay mặt Thượng-Đế để bảo-tồn vạn-linh trong phạm-vi nhỏ hơn; nên trong Đại-thừa Chơn-giáo có câu :
" Người gọi là tiểu Thiên Địa đó,
Người với Trời nào có khác chi.
Hễ Trời có những món gì,
Thì người đều cũng đủ y như Trời.
(Đại-thừa chơn-giáo / trang 64).
Con người giống với Thượng-Đế là giống ở điểm : con người ai cũng có linh-hồn có thần-minh, mà thần-minh đó là Trời, nên trong Đại-thừa chơn-giáo còn nói thêm :
Trời người có một chẳng riêng khác gì.
Trời là lý vô-vi tuyệt-duyệt,
Aáy là Thần phản-chiếu Càn-khôn.
Người kêu bổn-tánh linh-hồn,
Đời đời kiếp kiếp trường-tồn không hư.
(Đại-thừa chơn-giáo/ trang 65).
Bởi thế trong đức-tin của Cao-Đài giáo cho rằng con người có linh-hồn, do Trời ban, nó đời-đời bất-tiêu bất-diệt, con người có thể tấn-hóa theo con đường Thượng-Đế đã vạch sẵn là Đạo, để trở thành Phật, ngoài ra như Ngài đã cho biết con người cũng có thể trở thành Thượng-Đế, đồng phẩm vị với Ngài; nên trong Thánh-giáo có câu :
-
" Thầy đã nói đạo-đức cũng như một cái thang vô ngằn, bắt cho các con leo đến phẩm vị tối-cao, tối-trọng ngang bậc phẩm cùng Thầy, hay là Thầy còn hạ mình cho các con cao hơn nữa. (Thánh-ngôn hiệp-tuyển/ Quyển I/ trang 70).
Theo Thánh-kinh Cựu-ước mô tả rằng : Thượng-Đế rất nghiêm-khắc, tuy đã tạo-dựng nên vũ-trụ và vạn-hửu chúng-sanh, nhưng khi nhận thấy con người không còn tuân theo lời dạy của Ngài thì Ngài đã buồn rầu phán rằng:
" Ta sẽ hủy diệt khỏi mặt đất loài người mà ta đã dựng nên từ loài người cho đến súc vật, loài côn trùng, loài chim trời, vì ta tự trách đã dựng nên các loài đó. (Sáng thế ký 6 :7)
Nên Thượng-Đế đã trừng-phạt loài người tội-ác bằng trận hồng-thủy, chỉ có mình gia-đình Nô-ê đã biết sống theo lẽ công-bình, nên được Thượng-Đế cứu vớt mà thôi :
" Này là giòng dõi Nô-ê trong đời mình là một người công-bình trọn-vẹn, đồng đi cùng Đức Chúa Trời. (Sáng thế ký 6:9).
Đây là cách giáo-hóa con người ở thời-đại bán khai, để họ biết sợ-hải sự trừng-phạt mà không làm điều tội-lỗi, chứ theo lẽ công-bình của Tạo-hóa thì tai họa cá-nhân hay cộng-đồng là do nghiệp-quả của mỗi người hay tập-thể tạo ra mà thôi.
Theo đức-tin của Kitô giáo thì Thượng-Đế rất thương-yêu loài người, thậm-chí Ngài đã cho con là Ngôi Hai xuống thế-gian chịu chết để chuộc tội cho tổ- tông loài người (Theo Thánh kinh Tân-ước).
Theo Thánh-ngôn Cao-Đài giáo, thì Thượng-Đế là Đấng có đầy hồng-oai (quyền-uy lớn), thưởng-phạt nghiêm-minh, nhưng cũng là Đấng đầy hồng-từ (từ-bi lớn), luôn thương yêu, ban phước, giảm tội cho chúng-sanh; theo đức-tin Cao-đài giáo tình-yêu của Thượng-Đế dành cho chúng-sanh trong đó có loài người thật là vô-lượng, vô-biên, Đức Chí-Tôn đã xác-nhận điều này như sau:
-
" Thầy thường nói với các con rằng: Thầy là cha của sự thương yêu. Do bởi thương yêu, Thầy mới tạo thành càn-khôn thế-giới và sinh-dưỡng các con" (TNHT/Q2/trang 63)
Tình yêu này đã thể-hiện trong sự tôn-trọng mạng sống, nên Đức Chí-Tôn còn dạy thêm rằng :
" Thầy là cha của sự sống, vì vậy mà lòng háo-sanh của Thầy không cùng tận.
" Nếu ai giết chết mạng sống, đều chịu quả-báo không sai..." Cái mạng sống là Thầy, mà giết Thầy thì không phải dễ, các con gắng dạy nhơn-sanh điều ấy. (TNHT/Q2/ trang 62).
Do đó giới-luật đầu tiên của Cao-Đài giáo là cấm sát sanh, chơn-truyền của Cao-Đài giáo còn dạy rằng Thượng-Đế là Ông Cha rất hiền-lành nên tôn-vinh Ngài là Đại Từ-Phụ, Ngài luôn luôn tha-thứ tội-lỗi cho loài người, chẳng bao giờ có ý muốn trừng-phạt. Thánh-giáo Chí-Tôn có câu :
"Các con nghe : Thầy buộc phải nói rõ cho các con đừng lầm mà trách Thầy. Cha hiền chả biết hành-hạ con-cái bao giờ, Thầy đã đến dìu dắt từng đứa, thì lẽ nào lại đành lòng xô-đuổi (TNHT/QI/ trang 52).
Đức Chí-Tôn đối với những người lầm-lỗi đã không trách-phạt mà còn tạo cơ-hội cho họ cải tà qui-chánh nên Ngài đã cho biết :
" Từ khai thiên; Thầy đã sinh ra các con, sự yêu mến của một ông cha nhân-từ thế quá lẽ, làm cho đến nỗi con cái khinh-khi, phản nghịch lại, cũng như Kim-quang-sứ là A-tu-la, Thánh-giáo gọi là Lucifer phản nghịch... Thầy chẳng đã trách phạt Kim-quang-sứ lẽ nào lại trách-phạt các con. (TNHT/QI/ trang 100).
Không phải Đức Chí-Tôn không có quyền-hành trừng-phạt, nhưng vì lòng bác-ái và vì máy thiên-cơ nên Ngài không muốn :
" Máy thiên-cơ các con chưa rõ. Các con cứ tưởng lầm rằng Thầy không kèm chế kẻ vô-lương đặng. Các con hằng muốn thấy kẻ ấy bị hình-phạt nhãn-tiền thì mới vừa lòng các con, nhưng Thánh-ý Thầy không phải vậy đâu...
(TNHT/QI/ trang 97).
Thượng-Đế có đủ quyền hành vô-lượng, có thể tiêu-diệt những kẻ tội-lỗi, nhưng vì phép công-bình thiêng-liêng mà thôi.
"Cầm cả quyền-hành vô-lương nơi tay, Thầy ngó một cái cũng đủ tiêu-diệt chúng nó đặng, nhưng mà phép công-bình thiêng-liêng chẳng phải nên vậy. (NTHT/QI/ trang 44).
Đối với kẻ tội-lỗi Đức Chí-Tôn chỉ muốn cho họ cải-tà qui-chánh mới lập Đạo để cứu-vớt, vì đời không có tội-lỗi thì Thượng-Đế nhọc công lập Đạo làm gì, nên Thánh-giáo Chí-Tôn đã dạy rằng :
" Thầy lại nói buổi lập Thánh Đạo. Thầy đến độ-rỗi kẻ có tội-lỗi.
Nếu đời không tội lỗi, đâu đến nhọc công Thầy (TNHT/QI/ trang 41).
Qua các trích-dẫn trên chúng ta thấy tình-yêu của Thượng-Đế thật là vô- biên. với lòng thương-yêu vô tận, Ngài đã luôn-luôn săn-sóc cho thế-gian được an-lành, cho loài người được tiến-hoá đến ngang hàng với ngôi vị Trời Phật